به‌نظر می‌رسد که در آینده نزدیک تحولات فوق‌العاده چشمگیری در صنعت لجستیک و حمل‌ونقل به وقوع بپیوندد. برآوردها حاکی از آن است که پیشرفت‌های گذشته در برابر موج جدید تحولات، چندان به چشم نمی‌آیند. ماجرا از این قرار است که با شتاب گرفتن دیجیتالی‌شدن فرآیندها، مدل‌های تجاری مبتنی بر پلتفرم موجب شده‌اند که بازیگران جدیدی به یکدیگر متصل و مرتبط شوند. در نتیجه این ارتباط مدل‌های تجاری قدیمی و بعضا ناکارآمد گذشته از بین خواهند رفت.
در بحث حمل‌ونقل مسافران در سال‌های گذشته شاهد ظهور پلتفرم‌های فوق‌العاده موفق از جمله اوبر (Uber) و دلیورو (Deliveroo) در سطح بین‌المللی بوده‌ایم که عملکرد بی‌نظیری را از خود به‌جای گذاشته‌اند. اما در بحث حمل‌ونقل تجاری و لجستیک هنوز چالش‌های جدی وجود دارد که باید برطرف شود. شرکت‌های حمل بار در گذشته صرفا وظیفه کنترل دارایی‌های ارسال‌کننده و گیرنده کالاها را بر عهده داشتند. اما امروزه پیچیدگی ماجرا دوچندان شده است. مراکز لجستیک باید در یک زمان واحد هماهنگی چندجانبه‌ای را بین ذینفعان مختلف برقرار کنند. به‌عنوان مثال تأمین کانتینر، منابع مالی، سوخت، وسایل حمل‌ونقل، کنترل مقررات و موارد دیگر باعث شده است که پیچیدگی‌ها در صنعت لجستیک بالا برود.
در حال حاضر حداقل سه عامل کلیدی وجود دارد که صنعت لجستیک را به سمت استفاده از پلتفرم‌ها سوق می‌دهد:
- بهره‌مندی از مزایای زیرساخت‌ها و فناوری‌های جدید
- جمع‌آوری داده‌های لجستیکی بیشتر و کارآمد
- تلاش برای کاهش هزینه‌های صنعت
پلتفرم‌ها در عمل ثابت کرده‌اند که علاوه بر افزایش کیفیت خدمات، امکان کاهش هزینه‌ها را نیز فراهم می‌کنند و این دقیقا همان چیزی است که مشتریان مشتاقانه به دنبالش می‌گردند. اساسا مدل‌های کسب‌وکار مبتنی بر پلتفرم‌ها این امکان را به وجود می‌آورند تا بدون نیاز به مالکیت کل یک زنجیره تأمین، امکان ایجاد ارزش از یک طرف زنجیره به سوی دیگر فراهم شود.
در یک دهه اخیر، داده‌های تولیدشده با استفاده از حسگرهای مادون قرمز مورد استفاده در صنعت لجستیک از بازرسی دارایی‌های فیزیکی مانند وسایل نقلیه تحویل بار، کانتینرها و انبارها به طرز چشمگیری در زنجیره ارزش صنعت رشد کرده است. مزایای داده‌های ارزشمند تولیدشده از محل حسگرها بر کسی پوشیده نیست. در کنار آن ظهور فناوری جدیدی به نام بلاکچین و سایر فناوری‌های دفتر کل توزیع شده زمینه‌ساز ثبت عمومی داده‌ها شده است. در گذشته پس از جمع‌آوری داده‌ها باید زمان جداگانه‌ای صرف تجزیه و تحلیل آن‌ها می‌شد. اما در حال حاضر به کمک فناوری بلاکچین داده‌ها به محض تولید در مسیر پایش و آنالیز قرار می‌گیرند. نتیجه این فناوری افزایش سرعت و ایجاد هماهنگی بهتر بین بخش‌های مختلف زنجیره ارزش لجستیک است. در واقع به‌نوعی می‌توان ادعا کرد که رویدادهای فیزیکی و دیجیتالی در کنار هم یکدیگر را تحریک می‌کنند و کارها را به سمت جلو سوق می‌دهند.
یک مثال ساده در این زمینه را با هم بررسی کنیم. داده‌های تولیدشده توسط دستگاه‌های حسگر، سیستم‌های ERP، پالت‌های موجودی در انبار و رویدادهای حمل‌ونقل به‌طور خودکار اطلاعاتی را به زنجیره بلاکچین اضافه می‌کنند. در ادامه برای سایر عوامل مؤثر در چرخه لجستیک این امکان وجود دارد که داده‌های خود را در یک منبع واحد به اشتراک بگذارند. این منابع کاملا در اختیار اعضای حاضر در زنجیره لجستیک قرار می‌گیرد. نتیجه این اتفاق سه مزیت بزرگ را برای همه گروه‌ها به همراه دارد:
- ثبت اطلاعات به‌صورت عمومی شفافیت را تا بالاترین سطح ممکن ارتقا می‌دهد. در نتیجه فعالیت‌های همه بازیگران حاضر در چرخه از استاندارد بالایی برخوردار خواهد بود.
- توانایی بلاکچین در مدیریت مجوزها، مالکیت دارایی و پاسخ‌گویی مناسب اطمینان عمومی را از کیفیت خدمات ارتقا می‌دهد.
- هرگونه نقص عملکرد فردی که در گذشته امکان پنهان کردن آن به شیوه‌های مختلف وجود داشت، به کمک بلاکچین بر همگان آشکار می‌شود. در نتیجه اعتماد طرف‌ها به هم افزایش پیدا می‌کند.
با اثبات کارآمدی این تغییرات و تحولات، بانک‌های جهان مشتاق به همکاری با شرکت‌های لجستیک در زمینه تأمین مالی در این صنعت شده‌اند تا با استفاده از بلاکچین طیف وسیع‌تری از معاملات در این صنعت امکان‌پذیر شده و کیفیت خدمات افزایش پیدا کند.
پلتفرم‌ها در عمل
بیایید ببینیم که دو شرکت غول حمل‌ونقل جهانی یعنی Maersk و IBM برای راه‌اندازی پلتفرم TradeLens چگونه همکاری کردند. این پلتفرم مبتنی بر بلاکچین است و برای مدیریت محموله‌های جهانی که شامل چندین ذینفع از کشورهای مختلف است، راه‌اندازی شده است. در قالب این پلتفرم رویدادهای سراسر چرخه عمر حمل‌ونقل از قبیل چک‌های اعتباری، امضای قرارداد، ورود به بنادر و پرداخت میتوانند به‌صورت عمومی ثبت و ضبط شوند. تمام داده‌ها در این پلتفرم در بلاکچین ذخیره و نگهداری می‌شوند و در دسترس تمام ذینفعان قرار می‌گیرند. همچنین در پلتفرم TradeLens این قابلیت در نظر گرفته شده است که قراردادها به‌صورت خودکار و هوشمند اجرایی شوند. به‌عنوان مثال در نظر بگیرید که یک رویداد خاص مانند تحویل کالا در بندر در بلاکچین ثبت می‌شود. به موازات این رویداد، قراردادهای مربوط به این رویداد در بلاکچین کدگذاری شده و به‌طور خودکار فعال می‌شوند. در نتیجه احتمال هرگونه خطای انسانی و تأخیر در انجام عملیات‌ها به صفر می‌رسد. از آن گذشته اسناد مرتبط با رویداد نیز به هیچ عنوان مفقود نخواهند شد.
در پلتفرم TradeLens این قابلیت در نظر گرفته شده است که قراردادها به‌صورت خودکار و هوشمند اجرایی شوند. به‌عنوان مثال در نظر بگیرید که یک رویداد خاص مانند تحویل کالا در بندر در بلاکچین ثبت می‌شود. به موازات این رویداد، قراردادهای مربوط به این رویداد در بلاکچین کدگذاری شده و به‌طور خودکار فعال می‌شوند.
پلتفرم یکپارچه حمل‌ونقل دیگری تحت عنوان TRIP در کشور سنگاپور راه‌اندازی شده است. این پلتفرم به‌نوعی بازیگران حاضر در عرصه لجستیک را در سراسر دنیا به یکدیگر متصل می‌کند و اطلاعات آن‌ها را در اختیار مشتریان قرار می‌دهد. فعالیت‌های این پلتفرم در زمینه مدیریت ناوگان و ابزارهای تخصیص شغل و همچنین داده‌های منابع مختلف مانند انبارها و بنادر خلاصه می‌شود.
فناوری‌های ابری نیز در حال افزایش هماهنگی در سراسر زنجیره تأمین صنعت لجستیک هستند. در حال حاضر هر روز بر تعداد شرکت‌هایی که فرآیندهای دیجیتالی و گردش کار خود را به فضای ابری منتقل می‌کنند، افزوده می‌شود. در عین حال این امکان وجود دارد که داده‌ها نیز از طریق رابط برنامه‌نویسی پلتفرم‌ها (API) با یکدیگر به اشتراک گذاشته شوند. به کمک این کار می‌توان داده‌های مرتبط با رویدادهای مختلفی که در قالب سیستم‌های توزیع شده در شرکت‌های زنجیره تأمین تولید می‌شود را در قالب سیستم‌های مرکزی جمع‌آوری کرد. این فرآیند به بهینه‌سازی کارایی زنجیره تأمین صنعت لجستیک به‌صورت پیوسته کمک می‌کند.
پلتفرم‌هایی از قبیل TRIP و TradeLens به‌طور مداوم در حال افزایش قابلیت مقیاس‌پذیری خود هستند تا بتوانند خدمات خود را به شرکت‌های بیشتری ارائه دهند. این فرآیند از طریق ترکیبی از سه راهکار زیر دنبال می‌شود:
- اثرات شبکه (network effects)
- اثرات یادگیری شبکه (learning effects)
- اثرات هماهنگی (coordination effects)
ارزش پلتفرم‌ها با افزایش تعداد ناوگان، بنادر، انبارها و کانتینرهایی که در قالب آن‌ها مدیریت می‌شوند، ارتقا پیدا می‌کند. در مقابل شرکای حاضر در این پلتفرم نیز به‌راحتی میتوانند برای یکدیگر ارزش ایجاد کنند. این ارزش‌ها نیز قالب راه‌های مختلف رشد می‌کنند که عبارت‌اند از:
- در دسترس بودن و هماهنگی بیشتر میان ناوگان، انبارها و کانتینرها باعث می‌شود که فرآیند حمل‌ونقل سریع‌تر اتفاق بیفتد و در نتیجه بهینه‌سازی مسیر نیز بهتر صورت بگیرد.
- دامنه حمل‌ونقل محموله‌های مختلف در قالب پلتفرم با افزایش تعداد ناوگان و انبارها توسعه پیدا می‌کند. به‌عنوان مثال گوشت و میوه نیازمند شرایط نگهداری و حمل‌ونقل خاصی هستند که طبیعتا قطعات خودرو نیازی به این مراقبت‌ها ندارند. همچنین بنزین دارای الزامات نگهداری و انتقال ضد احتراق است که میوه و گوشت فاقد این الزامات هستند. زمانی که مجموعه‌ای انبارها و ناوگان با مشخصات مختلف به‌منظور نگهداری و انتقال محموله‌های مختلف به پلتفرم اضافه می‌شوند، ارزش پلتفرم برای حاضران در آن به‌مراتب افزایش پیدا می‌کند.
- بازیگران ناسالم و همچنین مخرب در چرخه حمل‌ونقل و صنعت لجستیک به‌خوبی برای همگان قابل شناسایی خواهند بود و در نتیجه این مسئله از بروز بسیاری از مشکلات در آینده جلوگیری می‌کند.
- انبارها و ناوگان حمل‌ونقل در بازه‌های مختلفی از زمان دارای ظرفیت خالی هستند. آن‌ها میتوانند ظرفیت خالی خود را برای کسب سود بیشتر به‌صورت مقطعی در قالب پلتفرم به دیگران اجاره دهند.
شاید مایل باشید این مطالب را هم بخوانید:
در حالی که شرکت‌های بزرگ صنعت لجستیک مانند Maersk در حال آزمون و خطای اولیه برای استفاده از پلتفرم‌ها هستند، به نظر می‌رسد که باید منتظر باشیم تا شرکت‌های کوچک و متوسط نیز برای بهره‌مندی از ارزش خلق شده توسط پلتفرم‌ها به آن‌ها بپیوندند تا به این ترتیب حداقل از ظرفیت مازاد خود سود به دست بیاورند. ورود شرکت‌های کوچک و متوسط به تجارت فرامرزی در صنعت لجستیک نیاز به ردیابی و هماهنگی بین اعضای شبکه را ضروری می‌کند.
پلتفرم‌های مختلفی نیز در این زمینه راه‌اندازی شده‌اند که از آن جمله می‌توان به پلتفرم Cainiao اشاره کرد که خدمات مسیریابی و مرتب‌سازی هوشمند را به شرکت‌های متقاضی ارائه می‌دهد. همچنین در قالب این پلتفرم راه‌حل‌هایی برای استفاده از انبارها به‌صورت یکپارچه به برندهای مختلف ارائه می‌شود. تمام ذینفعان به کمک یک پلتفرم داده مدیریت می‌شوند و بدون اینکه نیاز به تملک کامل یک انبار داشته باشند، میتوانند در کنار هم از فضای آن استفاده کنند.
آخرین گام
در نهایت خدمات تحویل محموله‌های به‌صورت غیرمتمرکز در گام آخر صنعت لجستیک در حال رشد است. به کمک خودکار شدن فرآیند تحویل محموله‌ها سرعت تحویل به شکل باورنکردنی افزایش پیدا خواهد کرد. پهپادهای بدون سرنشین تحویل مرسوله‌های آمازون و خودروهای خودران اوبر هنوز آماده نشده‌اند؛ اما در آینده نزدیک باید منتظر تکمیل زنجیره صنعت لجستیک با استفاده از این فناوری‌های پیشرفته باشیم. اخیرا آمازون یک استارتاپ لجستیکی را خریداری کرده است که در حال طراحی و توسعه یک ربات تحویل مرسوله شهری شش چرخ است. این ربات‌ها در اتصال با پلتفرم‌های لجستیک کار می‌کنند.
به کمک خودکار شدن فرآیند تحویل محموله‌ها سرعت تحویل به شکل باورنکردنی افزایش پیدا خواهد کرد. پهپادهای بدون سرنشین تحویل مرسوله‌های آمازون و خودروهای خودران اوبر هنوز آماده نشده‌اند؛ اما در آینده نزدیک باید منتظر تکمیل زنجیره صنعت لجستیک با استفاده از این فناوری‌های پیشرفته باشیم.
ما اعتقاد داریم که همگرایی جریان داده‌های ارزشمند لجستیکی، فضاهای ابری جدید، پلتفرم‌ها و فناوری بلاکچین با نیروهای قدرتمند موجود در بازار باعث ایجاد مدل‌های تجاری جدیدی در صنعت لجستیکی و حمل‌ونقل دریایی می‌شوند. البته چالش‌های بزرگی پیش روی صاحبان پلتفرم‌های فعلی وجود دارد تا بتوانند خود را ساختار بازار در آینده همگام کنند. در مقابل باید فکری هم به حال مدیریت تهدیدی که برای جریان‌های درآمدی موجود در صنعت لجستیک نیز بشود که به هیچ عنوان نمی‌توان این مسئله مهم را نادیده گرفت. روی‌هم‌رفته هر گونه حرکت به سمت صنعت لجستیک مبتنی بر پلتفرم‌ها خطراتی را به همراه دارد؛ اما نباید فراموش کرد که خطرات حرکت نکردن به این سمت بسیار بیشتر است.
