|نگاهی به فرصت‌ها وتهدیدهای سرمایه‌گذاری در رمزارزها|
منتشر شده در شماره ۳۹۸ در هفته‌نامه «تجارت فردا» -شنبه ۲ اسفند ۹۹
همزمان با افزایش قیمت انفجاری بیت کوین طی هفته‌های اخیر به نظر می‌رسد بخشی از کسانی که پیش‌تر در بازارهای مالی داخلی فعال بوده‌اند، به دلیل بازدهی بالای رمز ارزها و مشخصا بیت‌کوین به سمت این بازار جدید متمایل شده‌اند. اما واضح است که این بازار خطرات بسیاری دارد و باید خود این پدیده و مباحث مرتبط به سرمایه‌گذاری در آن را شناخت. برای بررسی مخاطرات سرمایه‌گذاری در بیت کوین و پیامدهای مثبت و منفی اقتصادی رمز ارزها با امیرعباس امامی دانشجوی دکتری اقتصاد و مدیر عامل شرکت «کارچین» و مهدی نوری اقتصاددان به گفت وگو نشستیم.
***
به نظر می‌رسد بخشی از افرادی که در پیش از این در بازارهای مالی داخلی فعال بودند به دلیل بازدهی بالای رمزارزها به خصوص بیت کوین به این سمت متمایل شده‌اند.اما واضح است که این بازار خطرات بسیاری دارد. در این میزگرد می‌خواهیم درباره مخاطرات سرمایه‌گذاری در بیت کوین صحبت کنیم.از آقای امامی شروع می‌کنم؛چرا بیت کوین با افزایش تقاضا مواجه شده است؟
امامی: اصول اقتصادی گویای این مساله است که قیمت بیت کوین هم مانند همه‌ی کالاهای دیگر از طریق مکانیسم عرضه و تقاضا مشخص می‌شود. البته میزان عرضه بیت کوین با روندی کاهنده رشد می‌کند و حجم عرضه دائما در حال کاهش پیدا کردن است؛ از سوی دیگر هم به مرور زمان تقاضا برای بیت کوین بیشتر خواهد شد و این اتفاقات طبیعتا قیمت این رمز ارز را بالاتر خواهد برد.
اما سوالی که ممکن است در ذهن بسیاری از افراد ایجاد شود، بحث این باشد که اساسا بیت کوین چرا باید تقاضا داشته باشد؟ اگر بخواهیم به این پرسش پاسخ بدهیم، در واقع باید گفت که بیت کوین به عنوان یک ارز دیجیتال و به عنوان یک سیستم مالی غیر متمرکز، سرویسی به کاربران خود ارائه می‌دهد که برای کاربران ارزشمند است و افراد زیادی هم از این سرویس بهره‌مند می‌شوند. در واقع سرویس مالی وجود دارد که شما به سادگی ارسال یک پیام کوتاه در تلفن همراه‌تان می‌توانید در کسری از ساعت یا حتی در بعضی از رمز ارزها در کسری از دقیقه تراکنش خود را انجام دهید. برای انجام این تراکنش نیازی به مراجعه به هیچ بانکی ندارید، مطمئن هستید که تراکنش شما انجام می‌شود، سیستم آن هیچ گونه سوگیری ندارد، غیر قابل هک و کاملا مطمئن است. بنابراین چنین سیستمی می‌تواند برای خیلی از افراد جذاب باشد و ایجاد تقاضا کند. بیت‌کوین مبتنی بر تکنولوژی بلاکچین است که می‌تواند تحولات بسیار زیادی در آینده بازارهای مالی، اقتصاد و حتی حوزه‌های دیگر اجتماعی و سیاسی و غیره ایجاد کند. از این رو می‌توان گفت بیت کوین پدیده ارزشمندی است؛ به عقیده من قیمتش هم به درستی در حال افزایش پیدا کردن است و حتما در بلند مدت قیمت این پدیده اعداد و ارقام بالاتری را هم به خود خواهد دید.
چرا سرمایه‌گذاری در بازار بیت کوین و رمز ارزهای دیگر پر ریسک است و دائما به سرمایه‌گذاران خرد که خود این پدیده و بازار آن را نمی‌شناسند توصیه می‌شود تا حد امکان از آن دوری کنند؟ مشکلات و خطرات سرمایه‌گذاری در بازار بیت کوین چیست؟
نوری: در واقع غالبا در فضای مالی نوسانات به ریسک تعبیر می‌شوند، اما ریسک بسیار بالایی که بیت کوین و سایر رمز ارزها به خاطر نوساناتشان دارند ناشی از چیست؟ باید گفت که قیمت بیت کوین از طریق مکانیسم عرضه و تقاضا استخراج می‌شود و در اینجا مشخصا بحث تقاضا به شدت تحت تاثیر اخبار مختلف تغییر می‌کند. به طور مثال اتفاقاتی که طی چند هفته اخیر رخ داد و اخبار مختلفی که درباره بیت کوین و کسانی چون ایلان ماسک مطرح شد، مستقیما بر روی تقاضا و به تبع آن بر روی قیمت بیت کوین تاثیر گذاشت. همچنین مباحث مرتبط تکنولوژی، نوع نگاه دولت‌ها و نوع قانون گذاری که آن‌ها در این مورد انجام می‌دهند هم می‌تواند تاثیرات جدی بر بازار رمز ارزها بر جای بگذارد.
بیت‌کوین مبتنی بر تکنولوژی بلاکچین است که می‌تواند تحولات بسیار زیادی در آینده بازارهای مالی، اقتصاد و حتی حوزه‌های دیگر اجتماعی و سیاسی و غیره ایجاد کند. از این رو می‌توان گفت بیت کوین پدیده ارزشمندی است؛
همچنین نهنگ‌ها هم در این بازار به شکل خیلی جدی‌تری نسبت به دیگر بازارهای حضور دارند که شاید به گونه‌ای از مهم‌ترین خطرات این بازار هم محسوب می‌شوند. نهنگ‌ها به افراد حقیقی یا حقوقی اطلاق می‌شود که مقدار زیادی رمزارز در مالکیت خود دارند و امکان و توانایی دستکاری بازار (Market manipulation) از این طریق را در اختیار دارند تا بتوانند این گونه از این فضا سودی کسب کنند که نشان از قدرت فراوان آن‌ها در بازار است.
حالا اگر این ناآگاهی اکثر افراد در این باره را مد نظر قرار دهید، باعث فراهم‌شدن زمینه برای اتفاقات دیگری هم می‌شود که به طور مثال می‌شود به فضایی که برای کلاهبرداری مهیا می‌شود اشاره کرد.
بالاخره باید پذیرفت که همه‌ی انسان‌ها شریف نیستند و افرادی هم وجود دارند که با سو استفاده از این فضای ناآگاهی، از طریق روش‌های مختلف مانند بدافزارها و فیشینگ دست به کارهای غیرقانونی و کلاهبرداری می‌زنند. مثلا یکی از مسائلی که افراد باید مراقب باشند بحث ICO ها (Initial Coin Offering) است. حقیقتا بسیاری از ICO هایی که در دنیا وجود دارد – نه همه آن‌ها – تله کلاهبرداری هستند که البته حالا تلاش‌هایی هم شده تا با روش‌های دیگری مشکلاتش را کمتر کنند.
نهنگ‌ها به افراد حقیقی یا حقوقی اطلاق می‌شود که مقدار زیادی رمزارز در مالکیت خود دارند و امکان و توانایی دستکاری بازار (Market manipulation) از این طریق را در اختیار دارند
همواره بحث‌های بسیار زیادی درباره مشکلات امنیتی سرمایه‌گذاری در بیت کوین و نگهداری آن مطرح می‌شود؛ چه کنیم که در این تله نیفتیم؟
نوری: در اینجا کلید خصوصی شما بسیار مهم است و اگر احیانا این کلید خصوصی را گم کنید یا فراموش کنید، بیت کوین خود را از دست داده‌اید. بگذارید مثالی بزنم که البته شاید دقیق نباشد اما راهگشاست؛ سرویس‌های اینترنتی را تصور کنید که شما در آن‌ها یک نام کاربری و یک رمز عبور دارید که اگر رمز عبور خود را گم یا فراموش کنید امکان بازیابی آن به راحتی امکان پذیر است، اما در مورد بیت کوین این گونه نیست و اگر کلید خصوصی خود را گم کنید دیگر همه چیز تمام شده است.
افراد باید مراقب باشند بحث ICO ها (Initial Coin Offering) است. حقیقتا بسیاری از ICO هایی که در دنیا وجود دارد – نه همه آن‌ها – تله کلاهبرداری هستند
دلیل آن هم اینجاست که کلید خصوصی نشان دهنده آن است که شما صاحب این دارایی هستید و اگر فراموش کنید دیگر دسترسی به آن نخواهید داشت که این هم از ریسک‌های جدی این بازار است. درست برخلاف سیستم بانکداری که اگر رمز عبورتان را فراموش کنید با طی کردن پروسه تایید هویت از طریق مدارک هویتی می‌توانید به بانک بروید و دوباره به حساب خود دسترسی پیدا کنید که من چنین امکان بازیابی را برای بیت کوین متصور نیستم.
یک مساله دیگر هم بحث برگشت‌ناپذیری تراکنش در این فضاست که برخلاف سیستم بانکی، اگر به اشتباه رمز ارزی را به آدرس اشتباهی انتقال دهید، هیچ امکان بازگشتی وجود ندارد. در واقع هنگامی که یک تراکنش انتقال انجام شود و شما مقصدتان را اشتباه وارد کرده باشید، آن رمز ارز جابجا می‌شود و شما دیگر به آن دسترسی نخواهید داشت. با توجه به نکاتی که عرض کردم یک سری از ریسک‌ها که تعداد آن‌ها هم کم نیست در این فضا وجود دارد و افرادی که می‌خواهند در سطح خرد سرمایه‌گذاری کنند، باید به آن‌ها دقت کنند و بپذیرند ریسک آن بسیار بالاست.
با توجه به مباحث مطرح شده چرا ریسک بیت کوین تا به این اندازه بالاست؟
امامی: من از یک گوشه صحبت‌های دکتر وام می‌گیرم که درباره مقوله فناوری بحث‌هایی را مطرح کردند. من فکر می‌کنم تولد رمز ارزها یا حتی خود بیت کوین به عنوان اولین ارز دیجیتال غیر متمرکز باعث ایجاد پارادایم تکنولوژیکی جدیدی شدند. به صورت طبیعی هم تبعات و اثر اولیه بیت کوین هم در اقتصاد و بازار مالی خود را نشان داد، زیرا پول جدیدی به وجود آمد و به عنوان پدیده تکنولوژیک جدیدی که ویژگی‌های خاصی مانند سرعت انتقال، کاهش هزینه‌ها، امکان ناشناس بودن، بحث حریم خصوصی، امنیت و غیره دارد، برای بسیاری از افراد می‌تواند به شدت جذاب باشد. اما بیت کوین یک پارادایم جدید تکنولوژیک است و طبعا ابهامات زیادی را هم با خودش به همراه دارد.
می‌توان این مقوله را با داستان حباب دات کام که در دهه ۹۰ با ظهور استارتاپ‌های مبتنی بر اینترنت به وجود آمد مقایسه کرد که لزوما همه‌ی آن استارتاپ‌ها بد نبودند. آن استارتاپ‌ها قطعا نسبت به شرکت های خودرویی، فولادی و نفتی که پیش‌تر سردمدار بازارهای سهام بودند ریسک بسیار بیشتری داشتند و بسیاری از آن‌ها هم ورشکست شدند یا ضررهای بزرگی کردند. اما این لزوما به معنای بد بودن آن‌ها نیست. در واقع این مساله نشانگر ریسک بالا و ذاتی یک پارادایم جدید تکنولوژیک است.
بنابراین می‌توان گفت که ذات این پدیده رمز ارزها ریسک بالای آن‌هاست و نباید به عنوان یک نقطه ضغف به آن نگریست، بلکه باید آن را به عنوان یک ویژگی در نظر گرفت.
تولد رمز ارزها یا حتی خود بیت کوین به عنوان اولین ارز دیجیتال غیر متمرکز باعث ایجاد پارادایم تکنولوژیکی جدیدی شدند.
با توجه به ذات پر ریسک رمز ارزها، سرمایه‌گذاری در این بازار چه خطراتی را می‌تواند در پی داشته باشد؟
امامی: اگر بخواهیم این ریسک‌ها را دسته بندی کنیم می‌توان در۳ دسته آن‌ها را طبقه بندی کرد. اولین ریسک رمز ارزها و بیت کوین، مساله نوسانات این دارایی‌ها به دلیل عمق کم بازار، تاثیرپذیری بالای آن‌ها، پیشرفت‌های تکنولوژیک، مسائل مرتبط با رگولاتوری و چیزهایی از این دست بر می‌گردد که افراد باید به این ویژگی توجه زیادی کنند. قیمت بیت کوین طی ۱۰ سال از یک دلار به ۵۰ هزار دلار رسیده است که این رشد زیاد با نوسانات بسیار زیاد و شدیدی همراه بوده است. بیت کوین تجربه سقوط‌های ۵۰ درصدی و ۶۰ درصدی در قیمت را هم داشته است که این مساله خود یکی از ریسک‌هایی است که باید به آن توجه کنیم.
ریسک دوم بحث نگهداری این رمز ارزهاست. ممکن است شما فرد ریسک پذیری باشید و بگویید من مشکلی با ریسک ناشی از نوسانات این رمز ارز ندارم و آن را به عنوان یک دارایی خریداری می‌کنم، در این جا شما باز هم با ریسک دیگری مواجه می‌شوید. شما وقتی پول خود را در بانک می‌گذارید یا سهام خریداری می‌کنید نگران گم شدن پول‌هایتان در بانک یا سهام خریداری شده نیستید، حتی نگران دزدیده شدن آن‌ها هم نیستید. اما در بحث بیت کوین به دلیل ویژگی‌های تکنولوژیک این رمز ارز و غیر متمرکز بودن آن که مزیت‌هایی هم دارد، با ریسک دومی هم مواجه می‌شوید که اگر مراقب کلید خصوصی‌تان نباشید و آن را گم کنید یا از شما دزدیده شود، همه چیز از دست می‌رود. فرض کنید یک بیت کوین به قیمت هزار دلار خریداری شده و حالا ۵۰ هزار دلار معامله می‌شود و فرد به هر دلیلی به آن دسترسی ندارد، در این شرایط آن دارایی از دست رفته است و دولت یا هیچ کس دیگر در این باره نمی‌تواند کاری برای شما انجام دهد. البته این دو مقوله به زعم من با آموزش، رگولاتوری و آگاهی بخشی در بلند مدت قابل حل است.
اما وقتی جذابیتی حول یک مساله به وجود می‌آید و توجهات بسیاری را به خود جلب می‌کند، کلاهبرداری در آن زیاد می‌شود. این مساله بسیار مهم است و برخی افراد از ناآگاهی مردم به خاطر پیچیدگی‌های تکنولوژیک این حوزه جدید، سو استفاده می‌کنند و با رمز ارزهایی قلابی و بی ارزش که از نظر تکنولوژی هیچ چیز ویژه‌ای در آن‌ها وجود ندارد از مردم کلاهبرداری می‌کنند.
در ضمن باید اضافه کرد که مقایسه سرمایه‌گذاری در رمز ارزها با سرمایه‌گذاری در بازاری مانند بورس اوراق بهادار اصلا درست نیست و این پدیده‌ها از نظر تکنولوژیک و ذاتی کاملا با هم متفاوت هستند. اما نکته مشترکی در این میان وجود دارد این است که اگر شما بدون کسب آگاهی وارد بازاری شوید و دید کوتاه مدت داشته باشید، مخصوصا در بازار پرریسکی مثل بیت کوین احتمال متضرر شدنتان زیاد است. اما با اطمینان کامل می‌توان گفت که هر کس با دید بلند مدت و بیش از ۵ ساله در هر سطح قیمتی و در هر زمانی بیت کوین خریداری کرده باشد، اکنون سود خوبی کرده است. اگر افراد در رمز ارزهای معتبری مانند بیت کوین، اتریوم و نمونه‌های مشابه با دید بلند مدت سرمایه‌گذاری کنند کسی متضرر نمی‌شود، اما مشکل اینجاست که همه به دنبال سفته بازی هستند. اگر فردی در بازارهای سنتی و ساده‌ای مانند گوجه فرنگی هم در عین ناآگاهی به دنبال سفته بازی باشد، به سادگی متضرر خواهد شد. به همین دلیل تقصیر ضرر کردن افراد در چنین شرایطی را نمی‌توان گردن بیت کوین انداخت؛ بلکه دلیل این زیان‌ها رویکرد سرمایه‌گذاران ناآگاهی است که با دید سفته بازی وارد بازاری می‌شوند که از آن اطلاع و شناختی ندارند.
انحصار بانک‌های مرکزی بر روی سیستم پولی همواره در تاریخ مدرن وجود داشته است و حالا به نظر می‌رسد بیت کوین به شکل دیگری این انحصار را به خطر انداخته است. چرا اغلب دولت‌ها و بانک‌های مرکزی سراسر جهان جز بانک مرکزی چین که در حال توسعه یک رمز ارز است، مخالف بیت کوین و دارایی‌هایی از این دست هستند؟ این مخالفت‌ها به بی پشتوانه بودن این رمز ارزها هم مرتبط است؟
امامی: در ابتدا یادآور می‌شوم که باید بین رمز ارزها و رمز پول‌های بانک‌های مرکزی با کریپتو کارنسی (Cryptocurrency)های غیر متمرکزی مانند بیت کوین و امثالهم تفاوت قائل شویم. چرا که این پدیده‌ها ذاتا متفاوتند و تنها شباهت تکنولوژیک ممکن است در آن‌ها وجود داشته باشد. یعنی بیت کوین و رمز ارز بانک مرکزی چین با وجود شباهت‌های جزیی، اساسا با هم متفاوت‌اند. این را هم بگویم که ما در طول تاریخ کهن بحث پول متمرکز دولتی نداشته‌ایم و جوامع مختلف پول‌های متفاوتی داشته‌اند و طی هر دوره پولی که بهتر بود بر پول‌های ضعیف چیره می‌شد. اما اینکه بانک‌های مرکزی آمدند پول‌هایی ایجاد کردند و انحصار عرضه پول را در اختیار گرفتند بحثی است که مربوط به تاریخ مدرن و معاصرتر است. البته اقتصاددانان اتریشی هم بوده‌اند که مخالف این سیستم هستند و معتقدند باید پول‌های خصوصی وجود داشته باشد.درباره بحث پشتوانه هم باید عرض کنم که طی چند دهه اخیر دیگر چیزی تحت عنوان پشتوانه دارایی و طلای برای پول‌های بانک‌های مرکزی نداریم. هیچ پول بانک مرکزی در دنیا وجود ندارد که پشتوانه طلا، دلار یا هر چیز دیگری داشته باشد؛ نه دلار آمریکا چنین پشتوانه‌ای دارد و نه ریال ایران. مثلا آقای بایدن یک طرح ۱.۹ تریلیون دلاری برای تحریک اقتصاد آمریکا ارايه کرده که رقم بسیار بزرگی است و می‌توان گفت چندین برابر کل تولید ناخالص داخلی ایران است.
اما این پول چگونه ایجاد می‌شود؟ جواب این است که تنها با یک دستور چنین میزان پولی خلق می‌شود که به دلیل جهانی بودن دلار تورم ناشی از آن نیز به راحتی در سایر اقتصادهای جهان هم سرشکن می‌شود. بنابراین این افسانه که پول‌های بانک‌های مرکزی پشتوانه دارند و بیت کوین بی‌پشتوانه است را باید کنار گذاشت.
دولت‌ها با ارزهای غیرمتمرکز مخالف هستند چرا که انحصار عرضه پول در جامعه همواره در اختیار آن‌ها بوده و حالا سیستم رقیب و غیر متمرکزی ایجاد شده که انحصار آن‌ها را کاهش می‌دهد و از این رو طبیعتا دولت‌ها چندان موافق این اتفاق نیستند. دلیل دیگر این مخالفت از آنجا می‌آید که وقتی این اتفاق رخ دهد، قدرت حاکمیت برای اعمال سیاست‌های پولی کاهش پیدا می‌کند که این مساله هم ممکن است نگرانی‌هایی در زمینه کنترل‌های اقتصادی برای دولت‌ها ایجاد کند. ریشه سوم مخالفت دولت‌ها به دلیل ویژگی‌های این رمز ارزها مانند امکان ناشناس ماندن است؛ هر چند این مساله هم مورد به مورد متفاوت است، اما این رمز ارزها در کلیت امر تا حدی ناشناسی دارند و شناسایی صاحبان کیف پول رمز ارز سخت‌تر از شناسایی یک حساب بانکی است. این امکان نگرانی‌هایی درباره درآمد افراد و پنهان کردن آن، یعنی مساله فرار مالیاتی به وجود می‌آورد. فارغ از بحث فرار مالیاتی نگرانی درباره پول شویی و اعمال مجرمانه‌ای مانند تجارت مواد مخدر نیز وجود دارد که مجموع آن‌ها باعث شده تا حاکمیت‌ها با توسعه این سیستم مخالفت کنند.
باید بین رمز ارزها و رمز پول‌های بانک‌های مرکزی با کریپتو کارنسی‌های غیر متمرکزی مانند بیت کوین تفاوت قائل شویم. چرا که این پدیده‌ها ذاتا متفاوتند و تنها شباهت تکنولوژیک ممکن است در آن‌ها وجود داشته باشد.
البته باید توجه داشت که این مخالفت در بلند مدت تاثیر زیادی ندارد و حاکمیت‌ها مجبور خواهند بود این پارادیم تکنولوژیک جدید را بپذیرند و بهترین راه برای آنان کانالیزه کردن آن است. این قضیه را می‌توان به بارش باران و آبی که از کوه سرازیر شده و هر لحظه قدرتمندتر می‌شود تشبیه کرد. حکومت‌ها باید برای این سیل کانال بسازند و با هدایت جریان آب برای جامعه برق تولید کنند و اگر هم در صدد انکار آن برآیند این آب خواهد آمد و همه چیز از جمله اقتصاد را تخریب می‌کند.
نوری: همانطور که آقای امامی فرمودند رمز ارزها پارادایم جدیدی هستند. اگر به ظهور رمزارزها و تولد بیت کوین که در سال ۲۰۰۸ با وایت پیپر یک فرد یا گروه ناشناس تحت عنوان ساتوشی ناکاموتو رخ داد، بازگردیم؛ باید به دنبال دلایل و زمینه‌های این رخداد بگردیم. دلیل اصلی ظهور بیت کوین هم بحران مالی بزرگ سال ۲۰۰۸ بود که در آن فضا بی‌اعتمادی بزرگ و گسترده‌ای به بانک‌های مرکزی و بانک‌های دیگر به وجود آمده بود و در کنار آن نیز جنبش‌هایی به وجود آمده بودند که زمینه را برای مطرح شدن بیت کوین فراهم کرده بود.
بیت کوین در چنین شرایطی متولد شد و آمد تا تقابلی با این نهادهای مرکزی داشته باشد، از این رو طبیعی است که بسیاری از دولت‌ها و بانک‌های مرکزی با آن مخالفت کنند که به نظر من هم این مخالفت‌ها خیلی هم نمی‌تواند موفق باشد چرا که بالاخره فضایی ایجاد شده و به راحتی هم کنترل پذیر نیست. آقای امامی مثال خوبی زدند که دولت‌ها باید سعی کنند از این فضا کمک بگیرند، چرا که فناوری بلاکچین می‌تواند در بسیاری از جاها کمک کننده باشد و باعث کارآمدی در اقتصاد شود. این فناوری بلاکچین که خیلی مهم‌تر از خود مقوله بیت کوین است می‌تواند کمک بزرگی برای بشر در راستای مواجه با بسیاری از چالش‌هایش باشد. البته در کمال تاسف رگولاتور، حاکمیت‌ها، بانک‌های مرکزی و نهادهایی از این دست، توجه چندانی به این مسائل ندارند و مثل همیشه فرصت سوز و تهدید ساز هستند. تعلل نهادها می‌تواند باعث تشدید آثار منفی احتمالی این پدیده برای اقتصاد باشد، در حالی که این فناوری می‌تواند باعث کمک‌های بزرگی به اقتصاد شود، اما متاسفانه دولت‌ها به این نکات دقت چندانی ندارند و از این فناوری برای حل چالش‌های اقتصادی کمک نمی‌گیرند.
بیت کوین مخالفانی سرسخت و طرفدارانی پر شور دارد. بسیاری معتقدند چنین پدیده‌ای برای نظام پولی و اقتصاد در هر سطحی چندان خوب نیست و می‌تواند خطرناک باشد. اشاره آن‌ها به سابقه استفاده گسترده از بیت کوین برای پیشبرد تجارت‌های سیاه، پول شویی و تامین مالی تروریسم است. بیت کوین واقعا چه مخاطراتی برای اقتصاد دارد؟
نوری: مخاطراتی به زعم دولت‌ها در این زمینه وجود دارد و بسیاری از آن‌ها هم کاملا صحیح است. مثلا اینکه رمزارزها می‌توانند تهدیدکننده نظام مالی و پولی کشورها باشند، بانک‌های مرکزی را تضعیف کنند و سیاست‌های پولی دیگر کارآمدی لازم را مثل گذشته نداشته باشند.
آیا مخاطرات بالقوه رمز ارزها می‌تواند مانعی بر سر راه توسعه آن‌ها باشد؟ به نظر شما در چنین شرایطی آینده تکنولوژی بلاکچین و رمز ارزهایی مانند بیت کوین چگونه خواهد بود؟
امامی: من می‌گویم بیایید تخیل کنیم و فکر کنیم الان سال ۱۹۹۰ است و آینده پژوهان برای ما از دنیایی صحبت می‌کنند که در آن هر کس دستگاهی در دست دارد که در کسری از ثانیه هر پیام، محتوا و فایلی را به هرجای دنیا منتقل می‌کند. احتمالا این تصور برای حکومت‌های جهان به شدت وحشتناک بوده است. شاید می‌گفتند تروریست‌ها برای انجام کاری از این طریق نقشه خواهند ریخت، اخلاق در جامعه نابود می‌شود و اگر سیستم بانکی روی بستر اینترنت برود از این طریق فیشینگ و سرقت می‌شود. من می‌توانم لیستی از مخاطرات و مشکلات بنیادین اینترنت و تکنولوژی‌های این بستر برای جامعه به عنوان آینده پژوه در سال ۱۹۹۰ آماده کنم. اما ما که اکنون در این جهان زندگی می‌کنیم باید بگوییم که چقدر اتفاق بدی افتاد؟ بگویم کاش سیاستمداران جلوی اینترنت را گرفته بودند؟
نه، این طور نیست؛ مخاطرات هرگز نتوانسته‌اند جلوی جا افتادن تکنولوژی‌های جدید در جوامع بشری را بگیرند و کسانی هم که تلاش کرده‌اند با این تکنولوژی‌ها مقابله کنند به قول حافظ عِرض خود بردند و زحمت دیگران دادند. ما باید آگاه باشیم و تلاش کنیم با آموزش، رگولاتوری و ریل‌گذاری تلاش کنیم این مخاطرات را به حداقل برسانیم، چرا که هیچ وقت نمی‌توانیم مخاطرات تکنولوژی را به صفر برسانیم. در طول تاریخ بشری و از زمان کشف آتش که برکات فوق العاده‌ای برای بشر داشته، مخاطراتی هم وجود داشته و باید مخاطرات آن را مدیریت کنیم.
البته بحث خیلی مهم‌تری هم در این باره وجود دارد؛ به رغم اینکه بیت کوین ستاره درخشان دنیای بلاکچین است، اما نباید ما را کور کند و دنیای تکنولوژی بلاکچین را نبینیم. بلاکچین می‌تواند تحول فوق‌العاده‌ای در تمام ابعاد زندگی بشر از اقتصاد و سیستم مالی تا سلامت، حمل و نقل و حتی بخش اجتماعی و سیاسی ایجاد کند.
ما در این میان مفهومی داریم به اسم سازمان‌های خودمختار غیر متمرکز، یعنی تصور کنید یک سازمان بزرگ که خدماتی در بخش مالی یا در حوزه خاص دیگری در سطح جهان ارائه می‌دهد به صورت غیر متمرکز اداره شود. همین بیت کوین نمونه کوچک و مقدماتی این مفهوم است؛ بیت کوین یک سیستم مالی جهانی است که به صورت غیر متمرکز اداره می‌شود و امروز ارزشی نزدیک به هزار میلیارد دلار دارد. امکان اداره غیر متمرکز چنین سازمان بزرگی می‌تواند تبعات اجتماعی و سیاسی فوق العاده‌ای در زندگی بشر داشته باشد. در واقع بیت کوین در مقایسه با دنیای بلاکچین نهفته در پشت آن، مانند نسبت ایمیل و اینترنت است. البته که ایمیل در زمان خود که بشر همواره دغدغه ارسال سریع پیام داشت و در بُعد مسافت محصور بود، یک انقلاب بزرگ و باورنکردنی محسوب می‌شد. اما امروزه برای من و شما خیلی بدیهی و پیش پا افتاده است و می‌گوییم چیز خاصی نیست. روزی هم خواهد آمد که می‌گوییم بیت کوین فوق العاده است اما دنیایی که بلاکچین می‌تواند برای ما بسازد اصلا با مبحث بیت کوین قابل مقایسه نیست و ورود به پاردایم جدیدی خواهد بود.
در آخر باید بگویم تحولی که بیت کوین سردمدارش بود؛ نه ایجاد یک رمز پول یا چنین چیزی، بلکه کاربردی کردن تکنولوژی بلاکچین بود. چیزهایی که تا اکنون از بلاکچین دیده‌ایم تنها سایه آن است و ذات این اتفاق پاردایم جدیدی در مفهوم مالکیت ایجاد می‌کند. مانند همان پارادیمی که باعث شد بشر شخصیت خودش را از شخصیت حقوقی یک شرکت انتزاع کند و با خلق شرکت‌های حقوقی باعث این همه تحول در دنیای اقتصاد و جهان پیرامون ما شد. بلاکچین هم پارادایمی جدید در امتداد این مسیر است. حالا ما فهمیده‌ایم که شرکت‌ها می‌توانند متمرکز نباشند و به صورت غیر متمرکز اداره شوند. ما می‌توانیم مالکیت غیر متمرکزی داشته باشیم و این به شدت یک مفهوم و پدیده انقلابی است که بدون شک نقطه عطفی در تاریخ جوامع بشری خواهد بود.
به رغم اینکه بیت کوین ستاره درخشان دنیای بلاکچین است، اما نباید ما را کور کند و دنیای تکنولوژی بلاکچین را نبینیم. بلاکچین می‌تواند تحول فوق‌العاده‌ای در تمام ابعاد زندگی بشر از اقتصاد و سیستم مالی تا سلامت، حمل و نقل و حتی بخش اجتماعی و سیاسی ایجاد کند.
بخش عظیمی از کسب و کارهای بزرگ جهان هنوز روی خوشی به رمز ارزها نشان نداده‌اند. شما فکر می‌کنید که با توسعه تکنولوژی بلاکچین و افزایش اهمیت رمز ارزها، بیت کوین و نمونه‌های دیگر و مشابه آن می‌توانند جایگزینی برای پول‌های متداول امروزی باشند؟
نوری: اگر به طور کلی نگاه کنیم، کسب و کارها در طی ۱۰-۱۲ سال اخیر به تدریج اقبال بیشتری نسبت به بیت کوین و رمز ارزها پیدا کرده اند. اما نکته مهمی در این باره وجود دارد که اگر ما بیت کوین را اقتصادی نگاه کنیم، در واقع یک ارز یا پول نیست. تعریفی که ما از پول داریم بحث کارکرد برای آن قائل هستیم و به هر چیزی که این ۳ کارکرد را داشته باشند پول اطلاق می‌کنیم. یکی اینکه واسطی برای معامله و وسیله‌ای برای مبادله باشد. در مرحله دوم باید بتوان کالاها را بر مبنای آن قیمت‌گذاری کرد و به نوعی و‌احد محاسبه است و نکته سوم بحث ذخیره ارزش است. در اقتصاد تقریبا به هر چیزی که این ۳ ویژگی را در کنار هم داشته باشد، پول اطلاق می‌کنیم. اما بیت کوین و رمز ارزهای دیگر به خاطر نوسانات شدید و مشکل مقیاس پذیری آن‌ها در دسته پول‌ها نمی‌گنجند. البته بحث مقیاس پذیری هم قابل حل است اما نوساناتی که فعلا وجود دارد تا پیدا کردن عمق بیشتر بازار ادامه خواهد داشت.
بیت کوین یک طلای دیجیتال است. اما استیبل کوین‌هایی قطعا در آینده خواهند آمد که به عنوان پول در نظر گرفته خواهند شد که این اتفاق می‌تواند مشکلی جدی برای نظام پولی و مالی کشورها ایجاد کند.
چرا وقتی فیس بوک بحث رمز ارز خود یعنی لیبرا را مطرح کرد که البته هنوز اجرایی نشده، بانک‌های مرکزی در جهان نگران شدند؟ چون دو ویژگی خاص درباره لیبرا وجود دارد؛ یکی این که استیبل کوین یا همان ارز دیجیتال با ثبات است و نوسانات بسیار کمی دارد پس می‌تواند به عنوان پول در نظر گرفته شود. دومین ویژگی بسیار مهم لیبرا فیس بوک، جامعه بیش از ۲ میلیاردی کاربران این سرویس است و به همین دلیل بانک‌های مرکزی نسبت به چنین پول‌هایی بیشتر دل مشغولی دارند و مضطرب می‌شوند. جبهه گیری‌های زیادی هم در برابر رمز پولی که فیس بوک در صدد ایجاد آن است انجام شد و حتی خود رئیس فدرال رزرو هم درباره این موضوع به طور جدی اظهار نظر کرد. پس به این ترتیب نمی‌توانیم بگوییم که لزوما بیت کوین امکان این که به عنوان پول در نظر گرفته شود را داراست. در آینده خواهیم دید که بسیاری از کسب و کارها بیت کوین و دیگر رمز ارزها را خواهند پذیرفت، اما قطعا این طور نیست که خیلی گسترش پیدا کنند چرا که مثلا خود بیت کوین یک طلای دیجیتال است. اما استیبل کوین‌هایی قطعا در آینده خواهند آمد که به عنوان پول در نظر گرفته خواهند شد که این اتفاق می‌تواند مشکلی جدی برای نظام پولی و مالی کشورها ایجاد کند.
